فرصتهای یادگیری در کودکان پیش دبستانی

فرصتهای یادگیری مورد نیاز برای کودکان پیش دبستانی
یکی از جنبه های تشخص طلبی کودک، نافرمانی و سرکشی او است که این مسأله، یک امر طبیعی در رشد کودک است و به مرور زمان، در اثر رشد شناختی و ایجاد روابط اجتماعی با دیگران از بین می رود. برای برخورد با نافرمانی کودک، باید با وی برخورد منطقی داشت. یکی دیگر از جنبه های تشخص طلبی، لجبازی است. والدین در این مورد، (در دوره پیش دبستانی) نباید به صورت محض تسلیم شوند و یا اینکه کار وی را سرکوب نمایند، بلکه باید بین این دو رفتار او تعادل برقرار نمایند. یکی دیگر از جنبه های شخصیت کودک پیش دبستانی، زیاده طلبی است. برای مقابله با این مسأله، باید در برابر زیاده طلبی کودک مقاومت کرد، یعنی به راحتی نباید همه چیز در اختیار او گذاشته شود.
اجتماع پذیری یکی دیگر از جنبه های شخصیت کودک است که از طریق آن، کودک خود را با باورها، ارزشها و هنجارهای جامعه هماهنگ می کند، وظیفه والدین در این زمینه یاددهی راه و رسم زندگی با دیگران به کودک است. مهمترین جنبه تربیتی در پرورش شخصیت کودک، ایجاد خود کنترلی و خود نظم دهی در اوست. در اینجا، دو مفهوم انضباط درونی و انضباط بیرونی، در برابر هم قرار می گیرند. در حقیقت، مربیان انضباط بیرونی را به کودک تحمیل می کنند، در صورتی که کودک باید انضباط درونی و خود کنترلی را یاد بگیرد. در تربیت شخصیت کودک، باید حالت بینابینی و توازن را در رفتار او ایجاد کرد. والدین نباید در برابر خواسته های کودک تسلیم شوند یا اینکه او را سرکوب نمایند، بلکه باید به نیازهایش توجه کنند، و نسبت به وی، محبت کافی و بی قید و شرط داشته باشند.
علاوه بر تربیت شخصیت کودک، می توان به تربیت اخلاقی نیز پرداخت، زیرا تربیت اخلاق، جزئی از تربیت شخصیت است. در دوره پیش دبستانی، تنها تربیت اخلاقی ممکن، ایجاد عادات نیکو، پسندیده و مطلوب در کودک است، زیرا کودک، دارای بینش کافی برای درک روابط عمیق و شناختی و قانون نیست و در مرحله پیش عملیاتی می باشد. هر چه سن کودک بالاتر برود، اخلاق او بیشتر مبتنی بر قاعده و ارزشها می گردد. در دوره نوجوانی، به دلیل تفکر انتزاعی فرد، او ارزشها را به صورت اصولی درک می کند.
در دوره پیش دبستانی (اگر می خواهید، کودک دیدگاه تحولی داشته باشد و روشهای تربیتی را بر مبنای تواناییهای روانی پایه ریزی کنید.) کودک قادر به درک قاعده، قانون و ارزشهای اخلاقی نیست. بنابراین، باید عادات را در کودک پرورش داد. برای ایجاد عادات در کودک، می توان با صحبت کردن با کودک و انجام رفتارهای مناسب، اقدامات لازم را انجام داد. در دوره پیش دبستانی، کودک باید نظم، انضباط و رعایت حقوق دیگران را یاد بگیرد و بین کودک، محیط، تواناییها و رفتار او هماهنگی و تعادل ایجاد شود. این مسأله، به معنای تربیت شخصیت کودک است که سبب تعادل رفتاری وی می گردد.

فرصتهای یادگیری مورد نیاز برای کودکان پیش دبستانی
در جلسه گذشته، مطالبی در مورد فرصتهای یادگیری کودک پیش دبستانی، در زمینه پرورش شخصیت و تربیت اخلاقی بیان شد. در ادامه بحث، توضیحاتی پیرامون فرصتهای یادگیری در دوره پیش دبستانی و مواد آموزشی لازم برای آنها ارائه می شود.

فرصتهای یادگیری مورد نیاز برای کودکان پیش دبستانی
منظور از فرصتهای یادگیری، فراهم کردن شرایط و موقعیتهایی برای دانش آموزان جهت یادگیری مواد آموزشی لازم می باشد.

فرصتهای آموزشی دوره پیش دبستانی عبارتند از:
1-فعالیتهای معلم ساخته
2-فعالیتهای خودیاری
3-یادگیری از طریق اکتشاف
در تمامی فرصتهای یادگیری، طراحی و برنامه ریزی های لازم وجود دارد و تفاوت آنها در این است که در فعالیتهای معلم ساخته، هدایت و نظارت معلم، به طور مستقیم صورت می گیرد، اکثر فعالیتها توسط معلم انجام می شود و از دانش آموز خواسته می شود که آن فعالیتها را تکرار یا تقلید کنند. برای مثال، معلم عدد را شمرده و کودک آن را تکرار می کند.
در فعالیتهای خودیاری، مراقبت از خود و نظارت، از جمله مسواک زدن، آداب توالت، لباس پوشیدن و مراقبت از خود در برابر خطرات احتمالی به دانش آموز آموخته می شود. در یادگیری اکتشافی، اکثر فعالیتها به عهده دانش آموز بوده، معلم فقط طراحی مراحل یادگیری و راهنمایی افراد را به عهده دارد و مواد آموزشی را درون قفسه ای می گذارد.
مواد آموزشی، انواع و اقسام مواد مورد نیاز برای آموزش و فرصتهای یادگیری، از قبیل ماسه ریز و رنگی، کولاژ و گواش است.
در یادگیری اکتشافی، اطلاعات به طور مستقیم به کودک ارائه نمی شود، بلکه مسأله ای برای وی مطرح می گردد، کودک از طریق فعالیت، نقش ها و روشهای نمایشی، روابط بین امور و عناصر مسأله را کشف کرده و به نتیجه و هدف می رسد. برای مثال، بازی با مکعبهای پلاستیکی در دوره پیش دبستانی، به هم پیوستن مکعبها و تشکیل شکلهای مختلفی از قبیل ساختمان یا حیوانات، کاردستی هایی که با ابتکار خود کودک صورت می گیرد (کودکان از طریق خمیر، اشکال حیوانات و انسانها را می سازند.) و بازیهای خلاق، نمونه هایی از یادگیری اکتشافی هستند.
در روش حل مسأله، مربی مسأله ای را برای دانش آموز مطرح می کند یا شرایطی را فراهم می نماید که کودک با معما یا مسأله ای مواجه شود، در ذهنش در جستجوی حل مسأله باشد و آن را کشف و حل نماید. در یادگیری اکتشافی، کودک و فعالیتهای او، محور امر می باشند و برای حل مسأله نیاز به زمان بیشتری دارد. در دوره پیش دبستانی، یکی از اهداف مهم آموزش، پرورش خلاقیت، ابتکار و نوآوری است و یادگیری اکتشافی از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. تکالیف و مسائل طرح شده در این فعالیتها، در دوره پیش دبستانی، بسیار ساده بوده و هدف مشاهده و حل مسأله توسط کودک است، زیرا هنگامی که کودک در جستجوی پاسخ است، دست به اکتشاف می زند. باید توجه داشت که هیچ یک از فرصتهای یادگیری بر دیگری برتری نداشته و نمی توان گفت که کدام موثرتر یا غیر موثرترند، بلکه اینها لازم و ملزوم یکدیگرند، مرز مشخصی ندارد، به صورت فعالیتهای موازی در برنامه های آموزشی دوره پیش دبستانی مطرح می شوند و ابعاد برنامه های درسی را تشکیل می دهند. در این دوره، کودکان مراقبت از خود، لباس پوشیدن، گذشتن از عرض خیابان، ساختمان سازی و... را یاد می گیرند. این فرصتها می توانند به صورت مراحل متوالی قرار بگیرند.

آموزش و تسهیل یادگیری زبان
در بحث گذشته، توضیحاتی پیرامون ابعاد مختلف آموزش پیش دبستانی و برنامه های آن، از قبیل تربیت حواس، تربیت اخلاقی، تربیت شخصیت و... ارائه شد. در این بخش، بحث گذشته را تحت عنوان تسهیل یادگیری زبان در دوره پیش دبستانی، ادامه خواهیم داد.
زبان، حد واسط تخیل و تفکر است. یادگیری زبان مشترک در کودکان، به طور ناگهانی و یک باره رخ نمی دهد و به زمینه های قبلی بستگی دارد. زمینه بیان برخی از کلمات با معنی، در حدود دو سالگی، در کودک ایجاد می شود. یکی از اهداف بسیار مهم آموزش پیش دبستانی، تقویت زبان در این دوره است. این امر، بخصوص در مورد افرادی که دارای گویشهای محلی هستند، افراد منزوی و خجالتی، کودکانی که دارای اختلالات تکلمی از قبیل لکنت زبان، اشتباهات گویایی و خزانه لغات محدود می باشند، مطرح می شود.
در دوره پیش دبستانی، مربی باید تلاش نماید، زبان رسمی کودکان دو زبانه تقویت شود تا این کودکان، بتوانند در شرایط مساوی با کودکان عادی جامعه رقابت نمایند، دچار مشکل نشوند و از این طریق، نابرابریهای آموزشی کاهش یابد. مربی باید در ارتباط با کودکان خجالتی، شرایطی را فراهم نماید تا آنها تشویق شوند و صحبت کنند و از آنها بخواهد تا رویدادهای خاصی را تعریف کنند تا به تدریج اعتماد به نفس کافی جهت تکلم را کسب کنند و مشکلات عاطفی آنها حل شود. وظیفه معلمان در ارتباط با کودکان لکنتی، تشخیص این کودکان و ارجاع آنها به متخصصین مورد نظر می باشد. مربی باید اشتباهات گویایی و تلفظی کودکان را با صبر، بردباری و بدون هیچگونه انتقادی تصحیح نموده، خزانه لغات آنها را افزایش دهد، زمینه ای فراهم نماید تا کودک قادر به نامگذاری اشیاء گردد و بتواند، با آنها و واژه هایشان آشنا شود.
در دوره پیش دبستانی، از طریق زبان، می توان خلاقیت کودکان را نیز تقویت نمود. در واقع، می توان این چنین بیان نمود که پرورش قوای تکلمی در پرورش خلاقیت موثر است. به طور مثال، برای پرورش قوه بیان کودک، می توان از روش ایفای نقش و بازیهای گروهی نیز استفاده کرد، زیرا این روش تناسب بالایی با علائق کودک دارد و مربی می تواند از این طریق، کودک را به صحبت کردن و تبادل نظر وادار نماید (حتی نقش های بسیار ساده). ما باید در دوره پیش دبستانی، سعی کنیم، اسامی جمع را به کودکان آموزش بدهیم. کودک باید متوجه شود که اسامی مفرد و جمع وجود دارند و آنها را درک کند. در این دوره، باید روش جمله سازی را به کودکان یاد داد، کودکان باید فرصت بازی با کلمات را داشته باشند، جملات ابداعی بسازند و جمله سازی کنند، نه اینکه فقط جملات مربی خود را تکرار نمایند.
به منظور موفقیت در امر آموزش پیش دبستانی، در زمینه پرورش قوای تکلم، والدین و مربیان باید هماهنگ باشند. تعامل بین آنها به منظور رسیدن به اهداف، از ضرورت بسیار بالایی برخوردار می باشد، زیرا والدین، اولین افرادی هستند که با کودک در ارتباط می باشند، در نتیجه، اطلاعات بیشتری از ویژگیها، تواناییها، استعدادها و علائق کودک دارند. این اطلاعات، می توانند مکمل شناخت مربی از کودک باشند تا وی بتواند به صورت بهتری به رفع مشکلات کودک بپردازد. مربیان باید بتوانند، برخوردهای بهتری با کودکان داشته باشند.

وظایف مربیان در پرورش قوه بیان کودکان پیش دبستانی
مربیان دوره پیش دبستانی، به منظور پرورش قدرت تکلم کودکان، وظایف و مسوولیتهای زیر را به عهده دارند:
1-ایجاد شرایط مناسب جهت تقلید کودک.
2-اصلاح تلفظ کودک.
3-اصلاح جمله بندی.
4-تشویق کودکان خجالتی به صحبت کردن، در حضور جمع.
5-ایجاد رابطه بین اصوات و حروف در ذهن کودک، یعنی او تشخیص بدهد که هر کلمه ای واجد صوت خاصی است و این امر، زمینه ساز یادگیری خواندن می باشد.
6-بیان اسامی، ضمائر و ایجاد رابطه بین اسم و ضمیر در ذهن کودک.
7-آماده نمودن تفکر کودک از لحاظ طریقه سازی و افزایش خزانه لغات کودک.
8-عدم انتقاد از کودک.
9-عدم توقعات بیش از حد از کودک.
10-ایجاد زمینه های لازم به منظور رشد و تقویت مثبت قوه تکلم کودک.
11-استفاده از بازیهای گروهی، برای پرورش قدرت تکلم کودک. ودکان بهطور ککر است. تحت عنوان تسهیل یادگیری زبان در دوره پیش دبستانی را ادامه خواهیم داد.نامه های درسی را تشکیل می دهند.