آموزش علوم در دوره پیش دبستانی

مراحل آموزش علوم در دوره پیش دبستانی
هدف از مراحل آموزش علوم، این است که کودک دنیای پیرامون خود را بشناسد، با آن ارتباط برقرار کند و بین کودک و اشیاء مهارتهای ارتباطی ایجاد نماید.

مراحل آموزش علوم در دوره پیش دبستانی عبارتند از:
1-تشویق کودک به مشاهده: برای مثال، مربیان از کودکان پیش دبستانی می خواهند که در فصل پاییز برگها را جمع آوری کنند. مشاهده کودک دارای چند ویژگی می باشد:
الف) انتخابی و خاص است، یعنی کودکان همه چیز را جمع آوری نمی کنند، بلکه روی جنبه خاصی دقت نظر دارند. برای مثال، جمع کردن برگهایی که از درختان افتاده و بچه ها می توانند، آنها را مشاهده و جمع آوری کنند.
ب) دومین ویژگی مشاهده، دقت و صحت است، یعنی کودک در طی جمع آوری، به برگها و ابعاد آنها توجه می نماید.
ج) تمرکز بر جزئیات: کودک باید دقت کند که برگ ها را جمع آوری کند، نه اینکه شاخه ها را بچیند.
د) به کودک باید اجازه تمرین و تکرار داده شود. از آنجا که کودک دارای مشکلاتی در رشد شناختی است، باید به او زمان بیشتری برای تمرین و تکرار داده شود تا مشاهده بهتری انجام دهد.
2-دومین مرحله آموزش علوم، استنتاج است. مربی باید بر اساس مشاهدات کودک، سوالات ساده ای از او بپرسد. برای مثال، فکر می کنید، چرا برگها زرد شده است؟ چرا برگها به زمین افتاده است؟ ما در مرحله استنتاج، از کودک می خواهیم که به نوعی قضاوت و ارزشیابی بپردازد. اما کودک پیش دبستانی، دارای قوه ارزشیابی دقیق و صحیح نیست و ممکن است، مرتکب اشتباهات زیادی شود؛ لذا مربی نباید نگران باشد، عکس العمل شدید نشان ندهد، به کودک فرصت اشتباه کردن داده و روش تصحیح اشتباهات را نیز آموزش بدهد تا آنها بتوانند به پاسخ صحیح دست یابند.
3-طبقه بندی کردن: ما از کودک می خواهیم که برگها را بر اساس شکل، بزرگی و ابعاد مختلف، دسته بندی نماید.
4-انتقال دادن و ارتباط: ارتباط یعنی کودک بتواند، توانایی انتقال افکار و احساسات خود را به دیگران داشته باشد. برای مثال، او بتواند در مورد فعالیتهای صورت گرفته، جمع آوری برگها، استنتاج و نحوه طبقه بندی آنها، به دوستان خود توضیحاتی ارائه دهد، هر چند که توضیحات او صحیح نباشد. اثر مطلوب این روش، آن است که کودک می تواند، اندیشه های خود را به طور آشکار بیان کند، تفکر کودک برای خود با صراحت و وضوح بیشتری مشخص می شود و کودک با نظرات و ایده های همسالان خود نیز آشنا می گردد.
5-پرورش مفاهیم در علوم زیستی: در اینجا دو کلمه " مفهوم " و " مصداق " مورد نظر ما می باشد. منظور از مفهوم، تمام ویژگی های مشترک بین اشیاء و رویدادهاست. برای مثال، کلمه " برگ "، یک مفهوم و " برگ کاج " مصداق آن است. کتاب، یک مفهوم و کتاب خاص، مصداق آن است. هر مفهوم دارای یک مصداق است و به طور مثال، مفهومی از برگ در ذهن کودک شکل می گیرد.
هدف از مراحل آموزش علوم، این است که کودک دنیای پیرامون خود را بشناسد و با آن ارتباط برقرار بکند. به عبارت دیگر، باید مهارت ارتباطی بین کودک و اشیاء ایجاد شود. در آموزش علوم، باید به گردش های علمی توجه خاصی نمود. برای مثال، بازدید از باغ وحش، می تواند بسیاری از مفاهیم علوم زیستی را در کودک ایجاد نماید تا او بفهمد، گوزن با پرنده چه تفاوتهایی دارد. وقتی که کودک گوزن های مختلفی را می بیند، می تواند مفهوم طبقه بندی را نیز درک کند.

آموزش علوم در دوره پیش دبستانی با دبستان، در موارد زیر متفاوت است:
آموزش علوم در دوره دبستان، از طریق روش حل مسأله انجام می شود، یعنی کودک را با مسأله یا موقعیت مبهمی مواجه کرده و او را به مشاهده، جمع آوری شواهد و اطلاعات وادار می کنند. کودک بر اساس مشاهده اطلاعات و شواهد جمع آوری شده، فرضیه هایی را مطرح می سازد، سپس آن ها را آزمایش می کند تا یکی از فرضیه ها را به عنوان بهترین راه حل برگزیند و در مرحله آخر، دست به استنتاج و تعمیم می زند. بنابراین، آموزش علوم در دوره دبستان، به سطوح بالاتر می رسد و روش حل مسأله، به عنوان یک روش تحقیق در آموزش علوم به کار می رود، در حالی که در دوره پیش دبستانی، از روش مشاهده استفاده می شود.

آموزش علوم اجتماعی در کودکان پیش دبستانی:
کودک پیش دبستانی، فاقد مهارت های لازم برای انطباق خود با دیگران است و با آداب و رسوم، هنجارها و ارزشهای جامعه آشنایی ندارد. فرایند اجتماعی شدن، محدود به دوره پیش دبستانی نیست، بلکه در خانواده پایه گذاری می شود. به عبارت دیگر، والدین در آشنا کردن کودک با هنجارها، ارزشها و آداب و رسوم اجتماع، نقش مهمی ایفا می کنند، اما در دوره پیش دبستانی، آموزش اجتماعی شدن که از خانواده شروع شده، به صورت منسجم و نظام داری ادامه می یابد. بنابراین، یکی از ابعاد مهم آموزشهای اجتماعی، مرحله پیش دبستانی می باشد.

پرورش احترام به خود:
مفهوم خود (Self)، در مباحث علوم تربیتی اهمیت فراوانی دارد. خود انواع مختلفی دارد، از جمله می توان به خود جسمانی و خود روانشناختی اشاره کرد. منظور از خود جسمانی، تصور فرد از جسم و بدن خود می باشد. پرورش خود جسمانی، یکی از جنبه های مختلف پرورش احترام به خود است. خود روانشناختی تصور فرد از باورها، احساسات و عواطف خود می باشد. ما در دوره پیش دبستانی، باید سعی کنیم، خودجسمانی و خودروانشناختی مثبت و واقع بینانه ای را در کودکان ایجاد کنیم.
راهکارهای عملی تقویت و افزایش خودروانشناختی و خودجسمانی، باید زمینه موفقیت کودک پیش دبستانی را در موقعیت های مختلف فراهم کند تا با کسب موفقیت، خود روانشناختی وی نیز تقویت شود. خودجسمانی در فعالیت های بدنی تقویت می شود. اهداف ما باید با توانمندیهای کودک منطبق باشد تا با کسب موفقیت، انواع خود در او افزایش یابد. هر چه کودک با ناکامی، شکست و تحقیر مواجه شود، خودجسمانی و خودروانشناختی وی ضعیف تر می گردد. اعتدال همیشه باید در تعلیم و تربیت رعایت شود و هیچ گاه نباید افراط و تفریط کرد. تربیت واقعی، سوق دادن فرد به سمت اعتدال است. افزایش بیش از حد خودجسمانی و خودروانشناختی، موجب غرور کاذب و آسیب به روابط اجتماعی فرد می گردد.
یادگیری درباره دیگران:
یادگیری درباره دیگران، جنبه های بسیاری دارد که از بین آنها، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1-آموزش چگونگی برقراری ارتباط با دیگران.
2-آموزش مشارکت و سهیم شدن با همسالان.
3-آموزش همکاری آزاد و داوطلبانه با دیگران.

یادگیری درباره فرهنگ های دیگر:
کودک پیش دبستانی، مفهوم فرهنگ را نمی داند، ولی می توان این مسأله را به او تفهیم کرد که غیر از مردم کشور خودمان، مردمان دیگری نیز در اقصی نقاط جهان هستند که راه و رسم دیگری دارند.

ایجاد مفهوم همدردی:
تحقیقات نشان می دهد که کودک پیش دبستانی، هنوز به مرحله همدردی نرسیده یا توانایی ندارد، جهان و مسائل آن را از نگاه دیگران بررسی کند، ولی این امر، دال بر آن نیست که ما هیچ فعالیتی در این زمینه انجام ندهیم، بلکه از طریق فعالیت های عملی، باید به کودک تفهیم نمود که همنوعان نیز دارای حق و حقوقی می باشند. با کاهش خودمداری و خودپسندی کودک از طریق آموزش، می توان همدلی را جایگزین آن نمود و همدردی را در کودک تقویت کرد.

فرهنگ پذیری
فرهنگ پذیری، اکتفا نکردن افراد به فرهنگ خود، در نظر گرفتن جنبه های مثبت فرهنگهای دیگر، پذیرفتن آنها در فرهنگ خودشان و عمل کردن به آن است.
فرهنگ پذیری لزوماً به معنای خود باختگی فرهنگی نمی باشد، بلکه به معنای پذیرفتن جنبه های مثبت فرهنگهای دیگر است.
کودکان دوره پیش دبستانی در ابتدا باید نسبت به خرده فرهنگهای مختلف ایران دید مثبتی داشته باشند. ما باید طوری عمل کنیم که آنها با روشهای بسیار ساده، از جمله داستان، کتابها، تصاویر و کارتون، با فرهنگهای دیگر آشنا شده و نسبت به تفاوتهای فرهنگی آگاهی پیدا کنند.